Grote beslissingen voor zaken die zich langzaam voltrekken

Wanneer iets zich langzaam voltrekt, reageren we meestal te laat. Maar wie met enige afstand kijkt, ziet ondertussen ook dat de manier waarop wij reageren op deze ontwikkelingen ons land sterk maakt.

Grote beslissingen voor zaken die zich langzaam voltrekken
Menno Spaan
Menno Spaan |
Blog
|

Aan de Diamantweg in Hillegersberg in Rotterdam staan de woningen aan de ene kant van de weg op palen en aan de andere kant van de weg niet. De palen moeten nat blijven om houtrot te voorkomen, maar de huizen zonder palen zakken langzaam weg en er is overlast door het water die weggenomen kan worden door de waterstand te verlagen (AD, 4 november 2019). Hoe ga je hier als overheid mee om? Het is een casus die heel concreet weergeeft hoe lastig het is om te werken in het openbaar bestuur. Door de waterstand te verlagen help je de ene kant van de straat, maar komt de andere kant in de problemen. Sommige vraagstukken kun je als overheid niet oplossen, althans, niet zonder keuzes waar ook mensen de dupe van worden. Maar het is ook een casus die een diepere laag blootlegt: wanneer iets zich langzaam voltrekt en het is ingewikkeld, dan reageren we meestal te laat.

Als iets zich langzaam voltrekt, dan kun je lastige keuzes uitstellen

Nog een voorbeeld: de kademuren in Amsterdam. Een weinig sexy onderwerp dat de afgelopen jaren door colleges naar voren is geschoven. Want als iets zich langzaam voltrekt, dan kun je lastige keuzes uitstellen. En pas als er kademuren instorten dringt de omvang van de problematiek door in het openbaar bestuur en wordt de portemonnee getrokken voor een omvangrijk project ter vervanging van 200 (!) kilometer kademuur, één derde van het totaal aantal kademuren in Amsterdam. Waarom nu pas begonnen? Was men een aantal jaren eerder gestart, dan had zo’n renovatie rustig kunnen verlopen. Nu moet het op stel en sprong, met veel overlast in de stad en het risico op weerstand bij inwoners en lokale ondernemers (Het Parool, 19 december 2019).

Maar er zijn meer redenen om te wachten met het nemen van belangrijke beslissingen: als een ingewikkeld probleem op tafel komt, dan wil je daar als bestuurder niet verantwoordelijk voor zijn. Want als je verantwoordelijk bent, dan heb jij een probleem als het misgaat. En er zijn genoeg mogelijkheden om de bal eerst bij anderen te leggen om zelf nog even niets te hoeven doen. Op zichzelf is dit een dynamiek die we al jaren kennen, maar hij wordt sterker omdat de responstijd van feedback in de (social) media steeds korter wordt en omdat daar het debat polariseert en persoonlijk wordt gemaakt: een plan is goed of slecht, een wethouder of bewindspersoon deugt of deugt niet. Het zorgt voor angst en terughoudendheid, maar ook voor incidenten die publiek zichtbaar zijn en waar je als politicus snel op moet reageren. En de lange lijnen van het beleid worden dan al snel vergeten.

Juist de problemen die zich langzaam voltrekken, vormen de grootste opgave voor ons land

Op problemen die zich langzaam voltrekken, reageert het openbaar bestuur te laat. En juist deze problemen zijn de grootste opgave voor Nederland: een geleidelijke stijging van de zeespiegel in combinatie met bodemdaling voltrekt zich. Hoe zorg je dat de grote keuzes gemaakt worden voor de komende dertig jaar vóórdat zich rampen voordoen? Wordt het een extra dijk voor de kust, in de Noordzee? Of wordt het een binnenmeer in Nederland met ringdijken om de grote steden? Of gaan we het land ophogen?

Het zijn grote vragen waar je liever omheen loopt, aangemoedigd door de menselijke neiging om grote gebeurtenissen te ontkennen en te bagatelliseren. Ik hoorde onlangs van twee Amerikanen die direct hun vlucht omboekten toen ze hoorden dat Schiphol drie meter onder NAP ligt. Er jarenlang mee omgaan roept een andere reactie op dan er ineens mee geconfronteerd worden.

Geef alle belanghebbenden verantwoordelijkheid voor het bedenken van de keuzes die gemaakt moeten worden

Maar wat dan te doen vanuit het openbaar bestuur? Voorzichtig blijven sonderen op bestuurlijk niveau? Prima. Aandacht vragen in de media voor de problematiek? Ook prima. Maar bovenstaande mechanismen lossen we er niet mee op. Ik denk dat daar maar één manier voor is: alle belanghebbenden verantwoordelijkheid geven voor het bedenken van de keuzes die gemaakt moeten worden. Begeleid vanuit overheden het gesprek over die keuzes, bescherm daarin de kwetsbaren, zorg dat iedereen een evenwichtige stem heeft en werk toe naar oplossingen. Gemeenten hanteren deze werkwijze al op lokaal niveau zoals bijvoorbeeld de gemeente Zeist met de ‘maaltijd van Zeist’ waar in samenspraak met inwoners de prioriteiten voor deze raadsperiode zijn bepaald. En ook kunnen we leren van het klimaatakkoord. Door vanuit overheden gewoon te beginnen, zullen organisaties en belanghebbenden vanzelf willen aanhaken en zal het gesprek al snel op gang komen. Uiteindelijk moet de politiek beslissingen nemen, want belangentegenstellingen blijven bestaan, maar door tijdig het juiste proces in gang te zetten zullen de best mogelijke oplossingen bedacht worden vóórdat het debat polariseert. Ondertussen wennen we aan het idee dat er beslissingen genomen moeten worden. En niemand kan zich ergens achter verschuilen.

Het is dat samenwerken wat ons land sterk maakt. De Nederlandse overheid is met een aantal innovaties koploper in de wereld. Maar die samenwerking is niet altijd vanzelfsprekend. En reageren we wel op tijd op de langzame veranderingen die grote moeilijke beslissingen vereisen? Daarover praten wij in 2020 graag met u verder. Want in 2020 bestaat Haagse Beek 15 jaar. En grote beslissingen voor zaken die zich langzaam voltrekken zal het thema zijn waar wij tijdens ons jubileumjaar mee aan de slag gaan.

Wilt u activiteiten in ons jubileumjaar bijwonen? Volg ons dan via onze nieuwsbrief. Of stuur direct een mail naar grotebeslissingen@haagsebeek.nl (ook als u ideeën heeft over het thema of een bijdrage wilt leveren).

Deze blog verscheen eerder in Watergovernance, themanummer 'Omgaan met de toekomst', editie 3, 2019.

Nieuwsbrief

Niets missen op het gebied van publieke vernieuwing? Iedere week stellen wij met veel aandacht een nieuwsbrief samen over een thema. Vink aan waarover u de nieuwsbrief wilt ontvangen.

Onze nieuwsitems zijn kort en zonder PR-praat. Wij respecteren uw privacy.