Hoe stuur ik zelfsturing in mijn organisatie?

Je bent directeur of afdelingshoofd en je hebt een idee. Je wilt je medewerkers veel meer verantwoordelijkheid geven. Meer eigenaarschap zorgt voor betere dienstverlening aan de burger, daar ben je van overtuigd, en het zorgt er hopelijk ook nog voor dat mensen met meer plezier naar hun werk komen. En dus wil je dat jouw organisatie of afdeling zelfsturend wordt. Maar je hebt één probleem: hoe stuur je die overgang naar zelfsturing nu aan?

Hoe stuur ik zelfsturing in mijn organisatie?
Elyse Rentier
Elyse Rentier |
Blog
|

We zeggen het regelmatig tegen opdrachtgevers die in hun organisatie met een vorm van zelfsturing aan de slag willen: je kunt zelfsturing niet opleggen - het moet je gegund worden. In het ideale geval komen medewerkers naar jou toe met het idee om zelfsturend te gaan werken, omdat zij ervan overtuigd zijn dat het een goed idee is, in plaats van andersom.

Bestaat er zoiets als een zelfsturend veranderproces naar zelfsturing?

Tegelijkertijd worden medewerkers vaak in beslag genomen door de realiteit van elke dag. Er moet zorg worden verleend, opdrachtgevers worden bediend en diensten aan inwoners worden geleverd. Nadenken over hoe het werk is georganiseerd is er dan niet bij. Als bestuurder of manager lukt het je vaak beter om iets meer van een afstand naar je organisatie of afdeling te kijken. Langzamerhand ontwikkel je een visie op hoe het anders, en beter, kan. Je bent misschien wel geïnspireerd geraakt door voorbeelden van zelfsturing die je bij andere organisaties hebt gezien en je wilt daar iets mee. Daarbij komt nog dat medewerkers niet anders verwachten dan dat jij een koers uitzet en daarin een leidende, sturende rol inneemt. Dus hoe pak je dat aan? Is er zoiets als een zelfsturend proces naar zelfsturing en hoe zet je dat in gang?

Over veranderprocessen valt veel te zeggen, en over het veranderproces naar zelfsturing al helemaal. Graag deel ik mijn overwegingen met je die je wellicht een stap verder helpen.

Zelfsturing als uitkomst, niet als doel

Zelfsturing zou geen doel op zichzelf moeten zijn, maar een middel om als organisatie verder te ontwikkelen (zoals ik schreef in een eerdere blog over zelfsturing). Laat het idee van zelfsturing of zelforganisatie eens los en bedenk: wat wil je nu eigenlijk veranderen en waarom zou zelfsturing daar het middel toe zijn? Probeer die vraag zoveel mogelijk met mensen uit de organisatie te beantwoorden. En wellicht komen jullie er dan achter: een andere structuur, bijvoorbeeld die van zelfsturing, past veel beter bij wat we willen bereiken. Zelfsturing is dan niet meer alleen jouw idee, maar iets waarvan je als organisatie na een gezamenlijk zoekproces tot de conclusie bent gekomen dat jullie dat zouden moeten doen.

Niet uitrollen maar uitproberen

Termen als 'uitrollen' of 'implementeren' passen niet bij zelfsturing, in ieder geval niet bij het zelfsturende pad naar zelfsturing. In een zelfsturend team ligt het eigenaarschap voor het resultaat bij het team zelf, in plaats van bijvoorbeeld bij een leidinggevende. Op dezelfde manier zou het eigenaarschap voor het veranderproces naar zelfsturing ook bij de teams moeten liggen.

De echte lessen over wat wel en niet werkt in de manier van organiseren worden opgedaan op de werkvloer

Dit betekent dat je de teams en hun leerproces centraal stelt. Als organisatie leer je door 'gewoon' te gaan doen en voortdurend met elkaar te reflecteren op wat er gebeurt. Stapje voor stapje kom je zo steeds verder. Dat leerproces is dus niet (alleen) iets voor in het wekelijkse MT-overleg, maar moet plaatsvinden in de teams zelf. De echte lessen over wat wel en niet werkt in de manier van organiseren worden namelijk opgedaan op de werkvloer. Laat je medewerkers dus de focus zijn en richt het veranderproces zo in dat het om hen draait. Geef hen de ruimte om met zelfsturing aan de slag te gaan, om uit te proberen, om te ontdekken dat ze misschien nieuwe vaardigheden moeten aanleren en daarvoor training nodig hebben, om te ervaren wat wel en niet werkt en wat wel en niet past bij de organisatie. Zo doe je als organisatie kennis op. Zoals socioloog en veranderkundige Marco de Witte het treffend verwoordde in een podcast: 'Door het te doen, ga je ontdekken wat je hebt bedacht.'

In onze verandertrajecten richten we daarom vaak een 'koplopersgroep' in. Medewerkers uit de teams die als eerste met zelfsturing zijn gestart, delen daarin hun ervaringen met het zelfsturend werken en wisselen uit wat goed werkt of waar ze tegenaan lopen.

'Door het te doen, ga je ontdekken wat je hebt bedacht'

-
Marco de Witte, veranderkundige

Stapje voor stapje

Zelfsturing is dan geen mal waar je de hele organisatie induwt, of het nu past of niet, of een rechte lijn die je trekt van A naar B met een gedetailleerd stappenplan. Je kunt hoogstens een schets maken van hoe je denkt dat het veranderproces eruit gaat zien. En vervolgens zet je de eerste stap, kijk je daarop terug, leer je van wat je hebt gedaan en zet je een volgende stap.

Accepteer dat je van tevoren niet precies weet waar je uit gaat komen of hoe het proces ernaartoe eruit ziet. Geef de teams de ruimte om ervaringen op te doen en te worstelen met de nieuwe manier van werken. Zorg voor goede begeleiding, zodat de teams daadwerkelijk kunnen leren van wat er minder goed gaat, in plaats van dat dit hen beschadigt, persoonlijk en als team.

Sturen op een goed veranderproces

En ja, dat zal spanning opleveren tussen ruimte geven en in control zijn. Want het gewone werk gaat door tijdens de verandering, dat kun je niet even on hold zetten, en je wilt niet uit de bocht vliegen. De kwaliteit van de dienstverlening mag er niet onder lijden.

Aan jou als bestuurder, afdelingshoofd of manager met een goed idee de taak om te sturen op zorgvuldigheid in het veranderproces, een veilige omgeving te creëren om te delen wat er minder goed gaat en tijd voor de teams vrij te maken zodat ze kunnen reflecteren op hun eigen leerproces.

Om meer te lezen over het inrichten van zelfsturende teams, gaat u naar onze pagina over zelfsturing.

Nieuwsbrief

Niets missen op het gebied van publieke vernieuwing? Iedere week stellen wij met veel aandacht een nieuwsbrief samen over een thema. Vink aan waarover u de nieuwsbrief wilt ontvangen.

Onze nieuwsitems zijn kort en zonder PR-praat. Wij respecteren uw privacy.